AYM'den basına kesilen cezalarla ilgili örnek karar!

Anayasa Mahkemesi (AYM), Basın İlan Kurumu’nun (BİK) cezalarına karşı ders gibi bir örnek karara imza attı. BİK tarafından Cumhuriyet’in 13 haber ve köşe yazısı; Sözcü’ye beş, Evrensel’e üç ve BirGün’e bir haber nedeniyle çeşitli tarihlerde verilen cezalar nedeniyle basın özgürlüğünün ihlal edildiğine hükmedildi. 

AYM: Kanuni güvenceden yoksun, yeterli gerekçe yok

Basın İlan Kurumu tarafından verilen cezalara, ceza alan gazeteler itiraz etti. Konu Anayasa Mahkemesine taşındı. İtirazları birleştiren AYM, pilot karara imza attı ve oyçokluğu ile basın özgürlüğünün ihlal edildiğine hükmetti. Beş isim karara muhalif kaldı. İddia ve delillerin incelenmediği aktarılan kararda, “Mevcut başvurulara bakıldığında, birbirini tekrarlayan bu tür kararların sistematik bir soruna işaret ettiği değerlendirilmiştir. Basın özgürlüğüne yönelik müdahalede kullanılan araç kanuni güvenceden yoksun olduğu gibi, bu aracın kullanılmasının nedenleri de ilgili ve yeterli gerekçelerle ortaya konulamamıştır” denildi.

"Anayasa ile bağdaşmıyor"

BİK Yasası’nın da eleştirildiği kararda, “resmi ilan ve reklam kesme cezası gerektiren fiillerin ve bu fiillere karşı öngörülen ceza miktarlarının çerçevesinin çizilmediği, basın ahlak esaslarını belirleme yetkisinin tamamen idareye bırakıldığı, bunun anayasa ile bağdaşmadığı” kaydedilirken ceza konusunda kapsamlı bir takdir yetkisi tanındığı vurgulandı. Kararda, “Bu tür bir takdir yetkisi, somut başvurularda olduğu gibi ifade ve basın özgürlüklerine yönelik geniş bir müdahale alanı yaratmakta; kuralları, potansiyel ihlallere ifade ve basın özgürlüklerinin aleyhine olacak şekilde geniş yorumlanmaya ve keyfi müdahalelere açık hale getirmektedir” denildi. Kararda, “BİK’in yetkisinin sınırlarının öngörülemez biçimde geniş tutulduğu, itiraz usulünde belirsizlikler olduğu, itiraz ile sonuç alınma ihtimalinin bulunmadığı” aktarılarak mevcut sistemin yeniden alınması gerektiği kaydedildi.

Avukat Seyhan: Basın özgürlüğü adına çok önemli bir gelişme

Ankara Barosu Başkan Yardımcısı Mahcemal Seyhan, “Son yıllarda kendi görüşünden olmayanı cezalandıran bir kuruma dönüşen BİK açısından dikkate alınması gereken önemli bir karar. Alınan karar basın özgürlüğü adına çok önemli bir gelişme” diye konuştu. 

İstanbul Barosu Başkanı Durakoğlu: Yeni bir düzenleme olmalı

Karara ilişkin Cumhuriyet’e konuşan İstanbul Barosu Başkanı Mehmet Durakoğlu, “Bu açıdan kararın doğru olduğunu düşünüyorum. Yeni bir düzenleme olmalı. Siyasal iktidarların özellikle basına müdahale etme olanağını ortadan kaldıran düzenlemelere ihtiyaç var. Temel sorunumuz bu noktada. Bunlar yapılmadığı sürece basın özgürlüğünden söz etme olanağı yok” dedi.

Yargıtay Onursal Başkanı: Sorun Yargıtayda çözülmeliydi, AYM'ye kadar gitti

Yargıtay 18. Ceza Dairesi Onursal Başkanı Hamdi Yaver Aktan, “Benim için üzücü olan, bu sorunun Yargıtay 4. Hukuk Dairesi’nin çözmesi gerekirken AYM’ye kadar gidilmesi. Yargıtay 4. Hukuk Dairesi de bu kararı verebilirdi” dedi. AYM’nin evrensel hukuka ve teorik bakışa uygun karar verdiğini vurgulayan Aktan, cezaların ölçüsüzlüğünün saptandığını aktardı. Aktan, BİK yasasına işaret ederek, “Öncelikle ve ivedilikle yapılması gereken, 195 sayılı kanunun 49. mddesinin yasama organı tarafından değiştirilmesi gerekliliğidir. Bu yasama organına bir müdahale değildir. Evrensel ölçütlere ve kurallara, öğreti ve evrensel içtihatlara göre düzenleme yapılmalı. TBMM’nin bunu dikkate alacağını düşünüyorum. AYM çok güzel bir karar vermiş. Karar, bütün basın yayın organları için sevindiricidir” ifadesini kullandı. 

Basın İlan Kurumu açıklama yaptı

Basın İlan Kurumu ise AYM kararını "Basın İlan Kurumu’nun müeyyide uygulama yetkisinin bulunduğunu açıkça ifade etmektedir" şeklinde değerlendirdiklerini ifade etti.

BİK’ten yapılan açıklama şöyle:

Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) 10 Mart 2022 tarihinde oy çokluğu ile aldığı 2016/5903 başvuru numaralı kararı, Resmi Gazete’nin 10 Ağustos 2022 tarih ve 31919 sayılı nüshasında yayımlanmıştır. Kurumumuzca, gerekçesiyle birlikte bugün öğrenilen AYM kararına ilişkin; kamuoyunun bilgilendirilmesi adına aşağıdaki açıklamanın yapılmasına gerek duyulmuştur.

En başta vurgulamak isteriz ki, 02 Ocak 1961 tarih ve 195 sayılı Basın İlan Kurumu Teşkiline Dair Kanunun “Müeyyide” başlıklı 49. maddesi, bugüne kadar hiç değişmemiştir. Genel Kurulumuz, söz konusu maddeye dayanarak 1961, 1964, 1994 ve 2022 yıllarında Basın Ahlak Esaslarını belirlemiştir.

Bütün bu mevzuat hükümleri birçok mahkeme kararında hukuki kaynak olarak kabul edilmiştir. Hatta AYM’nin 2016/5653, 2016/73997 ve 2017/30597 başvuru numaralı kararlarında, anılan kanun hükmünün kanunilik ölçütünü karşıladığı açıkça vurgulanmıştır.

Bu tespitin ardından Anayasa Mahkemesi, basın ahlak esasları ile ilgili olarak kendisine yapılan başvuruları münferit olarak ele almış ve müeyyide kararının ölçülülük ilkesine uygun olup olmadığını esastan incelemiştir.

Ancak bu son kararıyla AYM, 195 sayılı Kanunun 49. maddesinde yapısal bir sorun tespit ederek, önceki görüşünden ayrılmış ve anılan kanun hükmünün temel hak ve hürriyetlerin sınırlanmasında kanunilik unsurunu taşımadığı sonucuna varmıştır.

Bugün, AYM’nin görüş değişikliği içeren bu kararı, kanun maddesinin iptali kararı değildir. AYM, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) ilgili kanun maddesi hükmünün; kararda bahsi geçen dengeleme ölçütleri göz önüne alınarak yeniden düzenlenmesini önermektedir.

Önemle belirtmek isteriz ki, AYM kararında, kişilik haklarına saldırı mahiyetinde olan ve eleştiri sınırlarını aşan ve/veya kanunlarında yaptırıma bağlanan suç kapsamında yer alan haberlerin, yaptırıma tabi tutulmasının hukuk devletinin bir gereği olduğu ifade edilmektedir. Kararda, basının niteliklerini artırma ve basının özellikle ekonomik özgürlüğünün tesisini sağlama gayesiyle kurulan bir kuruma, müeyyide uygulama yetkisinin verilebileceği hükme bağlanmaktadır.

Dolayısıyla AYM, Basın İlan Kurumu’nun müeyyide uygulama yetkisinin bulunduğunu açıkça ifade etmektedir.

Olağanüstü gündemle toplanan ve AYM’nin kararını bu çerçevede değerlendiren Yönetim Kurulumuz, TBMM tarafından 195 sayılı Kanunun 49. maddesinde değişiklik yapılana kadar Basın Ahlak Esasları kapsamında yapılan başvuruları toplantı gündemine almamaya karar vermiştir.